اکسیژن درمانی معمولاً برای بیماران بستری در آمبولانس، بیمارستان و ICU که دچار مشکلات تنفسی هستند، استفاده می‌شود.
دستور تجویز اکسیژن شامل مواردی مانند افزایش تنفس، هیپوکسمی و نارسایی همودینامیک است. هدف اصلی اکسیژن درمانی حفظ سطح مناسب اکسیژن در بافت‌ها و کاهش بار کار قلبی-ریوی است.
علائم اکسیژن‌رسانی ناکافی شامل تنگی نفس، سیانوز (رنگ آبی پوست)، تندتنفسی، کار عضلات جانبی در تنفس، تندضربانی و فشار خون بالا می‌باشد. همچنین، اکسیژن درمانی می‌تواند به‌طور مزمن برای بیماران دچار بیماری‌های قلبی-ریوی پیشرفته تجویز شود و در ارزیابی‌های تشخیصی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
امروزه انواع مختلفی از دستگاه‌های اکسیژن‌رسانی برای انتخاب بیماران موجود است. انتخاب این دستگاه‌ها به نیازهای اکسیژنی بیمار، کارایی، قابلیت اطمینان و سهولت استفاده بستگی دارد. ارزیابی بالینی و عملکردی تعیین‌کننده نوع دستگاهی است که باید انتخاب شود، هرچند طراحی نیز نقش مهمی دارد.
دستگاه‌های اکسیژن‌رسانی می‌توانند از طراحی‌های ساده و ارزان تا مدل‌های پیچیده و گران‌قیمت متغیر باشند. نوع دستگاه انتخابی معمولاً بر دقت و ثبات درصد اکسیژن دریافتی بیمار تأثیر می‌گذارد. اکسیژن می‌تواند از طریق سیستم‌های جریان کم یا زیاد به بیمار تحویل داده شود. اثربخشی اکسیژن‌رسانی باید با بررسی گازهای خون شریانی و اشباع اکسیژن کنترل شود، زیرا درصدهای بالای اکسیژن (بیش از 60٪) می‌تواند سمی باشد و باعث مشکلاتی در تنفس شود.
به طور کلی، سه نوع اصلی دستگاه اکسیژن‌رسانی وجود دارد: جریان کم، مخزن و جریان بالا. بر اساس درصد اکسیژن تحویلی (FiO2)، سیستم‌ها را می‌توان به دسته‌های اکسیژن کم (<35٪)، متوسط (35%-60٪) و بالا (>60٪) تقسیم کرد. برخی دستگاه‌ها قابلیت ارائه درصدهای متفاوتی از اکسیژن را دارند.
در ادامه، ماسک‌های مختلف اکسیژن‌رسانی و نشانه‌های بالینی آن‌ها بررسی می‌شود. یکی از روش‌های رایج، استفاده از کانولای بینی است که اکسیژن را با جریان کم ارائه می‌دهد و معمولاً کمتر از نیاز تهویه دقیقه‌ای بیمار است. در این حالت، اکسیژن تحویلی با هوای محیط رقیق می‌شود.
کانولای استاندارد بینی می‌تواند غلظت اکسیژن (FiO2) بین ۲۴ تا ۴۴ درصد را در جریان‌های ۱ تا ۸ لیتر در دقیقه ارائه کند. فرمول محاسبه FiO2 به صورت زیر است: ۲۰ درصد + (۴ × لیتر جریان اکسیژن). FiO2 تحت تأثیر عواملی مانند ضربان تنفس و حجم تنفسی قرار دارد. اگر جریان تنفس کندتر باشد، FiO2 بالاتر و در صورت سریع‌تر بودن، FiO2 کمتر خواهد بود. این کانولا برای هیپوکسمی حاد شدید توصیه نمی‌شود، زیرا درصد اکسیژن تحویلی ناپایدار است.
همچنین، راه هوایی فوقانی بیمار به عنوان مخزن اکسیژن عمل می‌کند و برای جریان‌های بالای ۴ لیتر در دقیقه استفاده از دستگاه مرطوب‌کننده توصیه می‌شود تا از خشکی گاز دمیده شده جلوگیری شود.
کانولای بینی بیشتر برای بیمارانی که نیاز به اکسیژن با درصد کم دارند یا در شرایط خاص به اکسیژن نیاز دارند، مناسب است.
ماسک اکسیژن ساده یا ماسک صورت اکسیژن به سیستم‌های مخزن تعلق دارد که می‌توانند اکسیژن را در طول دم و بازدم جمع‌آوری و ذخیره کنند. وقتی جریان تنفسی بیمار از جریان تحویل دستگاه بیشتر شود، می‌توانند از مخزن استفاده کنند.
این ماسک می‌تواند FiO2 بین ۴۰ تا ۶۰ درصد را در ۵ تا ۱۰ لیتر فراهم کند. ماسک‌های صورت برای بیمارانی که دچار تحریکات بینی یا خونریزی از بینی هستند یا به شدت از دهان نفس می‌کشند، مناسب‌اند.
باید توجه کرد که ماسک اکسیژن ساده تنها برای چند ساعت استفاده شود؛ زیرا رطوبت کمتری تحویل می‌دهد و ممکن است باعث خشکی گاز اکسیژن شود. این دستگاه‌ها برای موارد اضطراری کوتاه‌مدت بهترین عملکرد را دارند.
ماسک صورت بدون تنفس اکسیژن باید در زمانی استفاده شود که نیاز به FiO2 بیشتر از 40% داریم و برای افزایش اشباع اکسیژن به طور حاد به کار می‌رود. این ماسک در تنظیمات جریانی بیش از 10 لیتر می‌تواند FiO2 را تا 90% ارائه دهد. استفاده از این دستگاه در شرایط اورژانس قلبی-ریوی که نیاز به FiO2 بالا است، مناسب‌تر است. با این حال، باید تنها کمتر از چهار ساعت استفاده شود، زیرا ممکن است رطوبت ناکافی را تأمین کند و همچنین FiO2 را برای بیمارانی که به درصد دقیق و بالای اکسیژن نیاز دارند، متغیر کند.
ماسک اکسیژن ونتوری یا ماسک آئروسل سیستم‌هایی هستند که اکسیژن را با جریان بالا و غلظت مشخصی به بیماران ارائه می‌دهند. این ماسک‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با ترکیب اکسیژن و هوای اتاق، غلظت اکسیژن دقیق و ثابتی را فراهم کنند. تنظیمات غلظت معمولاً به ترتیب ۲۴، ۲۸، ۳۱، ۳۵ و ۴۰ درصد انجام می‌گیرد.
ماسک ونتوری به ویژه در مواقعی کاربرد دارد که پزشک نگران احتباس دی‌اکسیدکربن (CO2) در بیمار باشد یا زمانی که الگوی تنفسی بیمار ناپایدار است. این ماسک‌ها به طور ویژه در بیماران مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) استفاده می‌شوند، زیرا خطر از بین رفتن محرک‌های هیپوکسیک در این بیماران وجود دارد.
یک دستگاه مولد آئروسل می‌تواند بر اساس تنظیمات، نسبت اکسیژن به هوا (FiO2) را از 21 تا 100 درصد تامین کند. انتخاب FiO2 مورد نظر با تنظیم یقه حباب در بالای ظرف آئروسل انجام می‌شود و جریان معمولاً روی 10 لیتر در دقیقه تنظیم می‌گردد.
این دستگاه به یک فلومتر متصل است و لوله‌ای با سوراخ‌های بزرگ آن را به ماسک بیمار متصل می‌کند. لوله‌های عریض و کیسه مخزن در کنار هم قرار می‌گیرند تا به عنوان مخزن اکسیژن عمل کنند و اطمینان حاصل شود که FiO2 به دقت افزایش یافته است.
دستگاه محتویات آب را به بیمار اضافه کرده و می‌تواند به مایع شدن ترشحات کمک کند.
این روش تحویل اکسیژن برای بیماران دارای تراکئوتومی ایده‌آل است زیرا اجازه می‌دهد هوای دمیده شده اکسیژنی، مرطوب و در صورت نیاز گرم شود. این دستگاه می‌تواند به ماسک آئروسل، ماسک تراکئوتومی و همچنین قطعه T متصل گردد.
در زمان استنشاق، باید غبار آئروسل از ماسک یا مخزن قابل مشاهده باشد. برای اطمینان از تجویز دقیق اکسیژن از این سیستم، نیاز به استفاده از آنالایزر اکسیژن است.
این دستگاه همچنین می‌تواند برای اطمینان از تحویل دقیق اکسیژن و حفظ رطوبت در راه‌های هوایی مصنوعی استفاده شود.
